Prática educativa e inteligência emocional no contexto escolar

alunos do 1º ciclo Ensino Básico Português

Autores

DOI:

https://doi.org/10.48075/rt.v18i2.32778
Agências de fomento
FCT

Palavras-chave:

Inteligência emocional, Ensino Básico, Educação emocional, Habilidades socioemocionais

Resumo

A inteligência emocional é um aspeto fulcral na educação. O estudo de teor misto (exploratório, transversal, descritivo, analítico e interpretativo) numa turma do 4º ano do Ensino Básico português, pretendeu desenvolver as habilidades socio-emocionais nos alunos, tendo decorrido em 2022. As técnicas: observação participante; aplicação do Teste Sociométrico de Amizade e Questionário de Habilidades Emocionais, nas fases Pré e Pós de aplicação dum Programa de Inteligência Emocional (18 sessões), com respetiva metodologia de ação; entrevista semiestruturada à professora; ‘focus group’; notas de campo. Os objetivos foram seguintes: Conhecer as emoções boas e menos boas; Analisar se os alunos identificam, controlam e lidam com as suas emoções e dos seus pares; Desenvolver as habilidades socio-emocionais pelo Programa; Identificar as relações interpessoais de amizade dos alunos; Consciencializar os professores para educação das emoções na sua prática educativa. Os resultados evidenciaram como as práticas dos alunos influenciaram significativamente na inteligência emocional e estas no seu desempenho e clima de aula (convivência). O teste e questionário comprovaram (fase Pós-teste) que o programa foi útil nos alunos melhorando a convivência diária da turma, o ambiente educativo e convivências escolar. Essa comprovação ficou bem expressa nas relações de amizade (sociograma) e nas pontuações obtidas no questionário (fase Pós) aplicação programa. A eficácia do programa permitiu incremento das relações interpessoais, desenvolvimento das habilidades sociais e uma melhoria na autoestima/empatia e gestão e controlo das emoções pelos alunos.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Biografia do Autor

Ernesto Candeias Martins, Instituto Politécnico de Castelo Branco (Portugal) - IPCB

Doutor em Educação/Ciências da Educação no domínio da Teoria e História da Educação, com Título de Agregado Universitário em Educação/História da Educação Social, docente no IPCB, desde 1988, tendo exercido vários cargos nos diversos órgãos institucionais (Direção, Presidente Conselho Científico, coordenador de Mestrados). Pertence a comissões científicas de mestrados na ESECB, sendo coordenador do Mestrado de Intervenção Social Escolar (2014--). É professor convidado por várias universidades estrangeiras europeias e brasileiras. É investigador integrado no Centro de Investigação – CeiED da Universidade Lusófona de Humanidades e Tecnologias (Lisboa), onde tem participado em vários projetos. Foi coordenador institucional do Projeto Transfronteiriço entre IPCB/Univ. de Extremadura (Spain) do ‘Programa de Inteligência Emocional em alunos da Educação Básica na Região de Castelo Branco’ (2011-2016) em Agrupamentos de Escola do Distrito. É Presidente da Associação HiscultEduca (Castelo Branco/Portugal) dedicada a estudos histórico-culturais, educativos e patrimoniais com vários projetos e ações em curso. É membro de várias sociedades de ciências da educação e/ou história da educação, por exemplo, Sociedad de Pedagogía Española, SPCE e Associação de História da Educação em Portugal. Escreveu mais de uma centena e meia de artigos científicos, uma dezena de livros, várias participações em capítulos e outras publicações

Referências

ACOSTA, Federico Pulido; CLAVERO, Francisco Herrera. La inteligencia emocional como predictora del rendimiento académico en la infancia. El contexto pluricultural de Ceuta. Revista Complutense de Educación, v. 28, n. 4, p. 1251-1259, 2017.

ALONSO-FERRES, Marta; BERROCAL de LUNA, Emilio; JIMÉNEZ-SÁNCHEZ, Miguel. Estudio sobre la inteligencia emocional y los factores contextuales en estudiantes de cuarto de educación primaria de la provincia de Granada. Revista de Investigación Educativa, v. 36, n. 1, 141-158, 2018.

ALVES, Clara Manuela Guedes. Inteligência Emocional em Crianças com Dificuldades de Aprendizagem: Uma Perspetiva Educativa. Tese Mestrado em Ciências da Educação, Escola Superior de Educação João de Deus. Lisboa: ESEJD, 2014.

BISQUERRA, Rafael. Psicopedagogía de las emociones. Madrid: Síntesis, 2009

BISQUERRA, Rafael. Educación emocional: 10 ideas clave. Barcelona: Graó, 2016.

BISQUERRA, Rafael. De la passió a l’emoció: Fonaments per a l’educació emocional. TE-Temps d’ Educació, v. 52, p. 253-267, 2017.

BISQUERRA, Rafael; MATEO, Joan. Competencias emocionales para un cambio de paradigma en educación. Barcelona: Horsori Editorial, 2019.

BISQUERRA, Rafael; PÉREZ-GONZÁLEZ, Juan Carlos; GARCÍA, Esther. Inteligencia Emocional en Educación. Madrid: Síntesis, 2015.

CANDEIAS, Adelinda Araújo; REBELO, Nicole. Estudos de caracterização dos perfis atitudinais e emocionais em alunos do ensino básico. International Journal of Developmental and Educational Psychology (INFAD)- Revista de Psicología, v. 2, n. 1, p. 143-154, 2012.

CELMA-PASTOR, Laura; RODRÍGUEZ-LEDO, Cesar. Educación Socioemocional para jóvenes en el Aula: Programa SEA. Madrid: TEA Ediciones, 2017.

DAMÁSIO, António. O Livro da Consciência: A construção do Cérebro Consciente. Lisboa: Círculo de Leitores, 2010.

EXTREMERA, Natalio; MÉRIDA-LÓPEZ, Sergio; SÁNCHEZ-ÁLVAREZ, Nicolás. Inteligencia emocional: Avances teóricos y aplicados tras 30 años de recorrido científico. Know and Share Psychology, v. 1, n. 4, p. 11-18, 2020.

FERNÁNDEZ-BERROCAL, Pablo, CABELLO, Rosario; GUTIÉRREZ-COBO, Mª José. Avances en la investigación sobre competencias emocionales en educación. Revista Interuniversitaria de Formación del Profesorado, v. 88, p. 15-26, 2017.

GARDNER, Howard. Inteligências Múltiples: A Teoria na Prática.Porto Alegre: Artmed Editora, 2005.

GOLEMAN, Daniel. A Inteligência Emocional. Lisboa: Temas & Debates, 2010

GOTTMAN, Joan; DECLAIRE, John. A inteligência emocional na educação. Cascais: Pergaminho, 2009.

LÓPEZ-CASSÀ, Élia; GARCÍA-NAVARRO, Esther. La educación emocional en los centros educativos. Comunicación y Pedagogía, n. 323-324, p. 25-29, 2020.

MAYER, John D.; CARUSO, David R.; SALOVEY, Peter. The ability model of emotional intelligence: principles and updates. Emotion Review, [S. l.], v. 8, n. 4, p. 290-300, 2016.

MESTRE, José Miguel; FERNÁNDEZ-BERROCAL, Pablo. Manual de inteligencia emocional. Madrid: Pirámide, 2007.

MESTRE, José Miguel; GUIL, Rocio; LOPES, Paulo N.; SALOVEY, Peter; GIL-OLARTE, Paloma. Emotional Intelligence and social and academia adaptation to school. Psicothema, v. 18, p. 112-117, 2006.

REBELO, Nicole. Estudo dos perfis atitudinais e emocionais de alunos do ensino básico português: caracterização em função do nível escolar e do sexo. Dissertação (Mestrado em Psicologia) – Escola Ciências Sociais, Universidade de Évora, Évora, 2012.

ROS, Agnes; FILELLA, Gemma; RIBES, Ramona; PÉREZ-ESCODA, Núria. Análisis de la relación entre competencias emocionales, autoestima, clima de aula, rendimiento académico y nivel de bienestar en educación primaria. Revista Española de Orientación y Psicopedagogía (REOP), v. 28, n. 1, p. 1-18, 2017.

SALOVEY, Peter; GREWLAR, Daisy. Inteligência emocional. Mente y Cerebro (Madrid), n. 16, p. 10-20, 2006.

VALENZUELA-SANTOYO, Alba del Carmen; PORTILLO-PEÑUELAS, Samuel Alejandro. La inteligencia emocional en educación primaria y su relación con el rendimiento académico. Revista Electrónica Educare, v. 22, n. 3, p. 228-242, 2018.

VALLÉS ARANDIGA, Antonio. El desarrollo de la inteligencia emocional. Madrid: Benacantil, 2005.

VALLÉS ARANDIGA, Antonio; VALLÉS TORTOSA, Consuelo. Inteligencia emocional para la convivencia escolar. Madrid: EOS, 2013.

WU, Yang; SCHULZ, Laura E. Inferring beliefs and desires from emotional reactions to anticipated and observed events. Child Development Perspectives, n. 89, v. 2, p. 649-662, 2018.

ZURITA, Ana Atividades para o Desenvolvimento da Inteligência Emocional nas Crianças. Lisboa: Arte Plural Edições, 2011.

Downloads

Publicado

15-08-2024

Como Citar

MARTINS, E. C. Prática educativa e inteligência emocional no contexto escolar: alunos do 1º ciclo Ensino Básico Português. Travessias, Cascavel, v. 18, n. 2, p. e32778, 2024. DOI: 10.48075/rt.v18i2.32778. Disponível em: https://saber.unioeste.br/index.php/travessias/article/view/32778. Acesso em: 14 mar. 2025.

Edição

Seção

EDUCAÇÃO